Sosyal Bilimler Sözlüğü

Bir kişiye bir eylemi yaptığı veya bir sözü söylediğini kabul ettirmek, rızası olmaksızın bir konuda konuşturmak, intikam almak ya da sadistçe duygularını tatmin etmek gibi amaçlarla yapılan maddi ve manevi baskı veya eziyet. İnsanlık haysiyetine yakışmayan biçimde gerek insan, gerekse insan dışındaki canlı varlıklara reva görülen eza verici muamele.

18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başlarında İskoçya’da ortaya çıkan, insan doğası ile toplum düzeni arasında çatışma değil bir uyum öngören, insan yeteneklerinin toplumsal bağlam olmaksızın bir işe yaramayacağını savunan, toplumsal gelişme ve kurumlara evrimci bir perspektifle yaklaşan, deney ve gözleme önem veren entellektüel hareket ve bakış tarzı. bkz. aydınlanma.

İlkelerini peygamber Hz. Muhammed’in getirdiği, kutsal kitabı Kur'an-ı Kerim olan, tek tanrılı semavi din. bkz. din, Hristiyanlık, Musevilik.

bkz. faizsiz bankacılık.

Uluslararası Para Fonu’nun kullandığı özel çekme hakkına eşit, İslam Kalkınma Bankası’nın hesap birimi.

bkz. İslam iktisadı.

1. Felsefenin alanına giren soru ve sorunlara Müslümanların Kur’an, sünnet ve diğer İslami kültürel mirasın ışığında getirdikleri cevapların oluşturduğu felsefe dalı. 2. Başta Kur’an ve Sünnet olmak üzere, Yunan, Hint, İran gibi yabancı kökenli düşünsel birikim ve yerel sözlü düşünsel mirasın kaynaklık ettiği, 8. yüzyıldan itibaren Müslümanların egemen olduğu topraklarda değişik milletlere mensup düşünürler tarafından ortaya konan varlık, bilgi, hukuk, eğitim vb. konulardaki bilgiler, görüşler ve çözümlemeler bütünü.

bkz. fundamentalizm.

bkz. fıkıh usulü.

bkz. fıkıh.

İslam dininin ilkelerine dayalı olarak geliştirilen iktisat bilimi. Özellikle faiz yasağı konusunda modern kapitalist iktisadi pratiklerden ayrılan, temel İslami ilkelere uygun olmasına özen gösterilerek üretilen teorik birikim ve uygulamalar bütünü. bkz. dini iktisat, din ekonomisi.

İİT. OIC. İslam ülkeleri arasında bilimsel, kültürel, iktisadi ve sosyal alanlarda işbirliği sağlamak, söz konusu ülkelerin uluslararası toplantılarda dayanışma içinde olmalarını temin etmek, üye devletler arasında işbirliği ve dayanışmayı güçlendirmek, İslam Dünyasının hak ve çıkarlarını korumak amacıyla 1969 yılında kurulmuş, halen 57 üyesi ve 5 gözlemci üyesi olan uluslararası kuruluş. Kuruluşunda adı İslam Konferansı Örgütü olan örgütün adı, 2011 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı olarak değiştirilmiştir.

IDB. İslam ülkelerinin kalkınma çabalarına destek vermek, bunun için gerekli mali kaynağın sağlanmasına yardımcı olmak, üye ülkeler arasında ticaret, sanayi, işgücü ve teknoloji alanlarındaki işbirliğini güçlendirmek, Müslüman ülkelerde bankacılık ve kalkınmanın finansmanı alanlarında faizsiz çalışma sistemini yerleştirmek gibi amaçlarla, 1974’te İslam konferansı toplantısında kurulmasına karar verilen, 1975 yılında da faaliyete geçen kalkınma bankası. Türkiye’nin de üyesi bulunduğu, merkezi S. Arabistan'ın Cidde şehrinde bulunan bankanın başlıca sermayedarları arasında S. Arabistan, Libya, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri ve Türkiye yer almaktadır. Bankanın hesap birimi, değeri özel çekme hakkı SDR'ye eşit olan İslam dinarıdır.

bkz. İslam işbirliği teşkilatı.

İslamofobi. Özellikle Batı dünyasında olmak üzere, dünyanın çeşitli bölgelerinde gözlemlenen, Müslümanlara yönelik toptancı karakterli, genellikle de nefret, tehdit algısı ve irrasyonel korku içeren önyargılar. İslamı şiddete dayalı bir terör dini, Müslümanları da potansiyel terörist gibi görme veya gösterme amaçlı tavır, tutum ve davranışlar.

1. İslami radikalizm. Müslümanların yaşadığı coğrafyalarda kurulu bulunan, ancak kaynağını İslami ilkelerden almayan siyasal rejimlerin ve İslami olmayan yapıların ortadan kaldırılıp siyasal, kültürel, hukuksal ve ekonomik alanlarda köklü değişiklikler yaparak İslam’ın yaşanabilir bir din haline gelebileceğini savunan görüş. 2. Özellikle 1979 İran İslam Devriminden sonra literatürde yoğun olarak kullanılmaya başlanan, İslamı baskın bir siyasal söylem içinde ifade etme, siyasi otoritenin İslamileştirilmesini öncelikli sorun olarak algılama ve ıslahatçı-reformist yöntemleri reddederek köktenci İslami çözümler peşinde koşma tavrını ifade eden kavram.

Kapitalist sistemin yaygın kurumlarından sigortaya alternatif olarak, İslami kaygılarla geliştirilen ve ortaklarının birbirlerine kefil olmaları esasına dayanan bir tür sigorta sistemi. Gerçek kişilerin yanı sıra tüzel kişilerin de ortak olabilecekleri tekafül sistemine göre, ortakların koydukları paylar ve toplanan primlerle oluşan sermaye işletilir; faaliyet dönemi sonunda oluşan kâr, payları oranında ortaklara dağıtılır. Dönem sonunda isteyen ortak anaparasını geri alabilir. Bu arada kâr payı dağıtımından bağımsız olarak, herhangi bir şekilde zarara uğrayan ortağa karşılıksız yardımda bulunulması ilkesi esastır.

İslam dininin üzerine bina edildiğine inanılan beş temel esas. Bu esaslar şunlardır: 1. Kelime-i Şehadet, 2. Namaz kılmak, 3. Oruç tutmak, 4. Zekat vermek, 5. Hacca gitmek. Allah'ın varlığı ve birliğini ve Hz. Muhammed'in (as) O'nun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik etmeye Kelime-i Şehadet; en önemlisi günde beş vakit kılınanı olmak üzere, belirli kurallar ve şekil şartları dahilinde yapılan ibadete namaz; Ramazan ayı boyunca imsak vaktinden günbatımına kadar yemek, içmek ve cinsel ilişkiden uzak durma şeklinde yapılan ibadete oruç; hali vakti yerinde, "zengin" sayılan insanların sahip olduğu mali imkanları kırkta bir oranında yoksullarla paylaşma şeklinde yapılan mali ibadete zekat; yine gücü yetenlerin ömründe bir defa Mekke ve çevresindeki kutsal mekanları belirli kurallar dahilinde ziyaret etmesine de Hac adı verilmektedir. Genel kabul görmüş şartlar bunlar olmakla birlikte, bunu sorgulayan ve İslam’ın öncelikli şartlarının, bu sayılardan ziyade, adam öldürmemek, yalan söylememek ve iftira atmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek ve faiz yememek olması gerektiğini ileri sürenler de vardır.

bkz. İslam korkusu.

1. Bir mal veya hizmetin üretim maliyet kalemleri içinde yer almayan ve bu yüzden piyasa fiyatına yansımayan ancak malın mülkiyetinin değişimi ve edinilmesi sürecinde ortaya çıkan maliyet. Örn. Elektronik kartlar yerine hesap cüzdanı kullanmak durumunda kalan birisinin karşılaştığı formaliteler sonucu ortaya çıkan zaman ve enerji kaybı. 2. Sadece mübadele ilişkilerinde değil, insanın karşı karşıya olduğu her tür işlemlerde karşılaşılan, bir işlem, karar ya da üretim sürecinde doğrudan üretim maliyet kalemleri arasında yer almadığı için çoğunlukla piyasa fiyatına yansımayan parasal harcama, zaman kullanma, çaba ve gayret gösterme şeklindeki maliyetler. bkz. Coase teoremi.