Sosyal Bilimler Sözlüğü

İktisadi analizin temel birimleri olan üretici ve tüketiciler arasındaki iktisadi ilişkilerin şematik olarak açıklanmasında kullanılan diyagram. Dikdörtgen biçiminde bir kutuyu andırdığı için kutu diyagramı olarak da anılmaktadır.

Akt. 1. Varlık, ilişki veya niteliklerin potansiyel olmaktan çıkıp gerçekleşmesi. 2. Kanun, yasa.

Aktüel. Potansiyel yahut gizli olmaktan çıkmış, gerçekleşmiş, ortaya çıkmış olan.

bkz. kazanılmış statü.

bkz. mit.

Baskın. Hakim konumda olan, buyurgan, dediğini yaptıran, hegemon. Bir toplumda geniş kitleler tarafından geçerliliği sorgulanmayan, büyük oranda kabul gören veya kendini kabul ettiren.

Bir toplumda, iktisadi ve siyasi gücün de desteğiyle dilini, davranış biçimlerini ve değerlerini diğer alt kültürlere kabul ettirebilecek düzeyde güç kazanmış olan baskın kültür. bkz. kültür.

1. Hakimiyet. Söz geçirebilme, istediğini yaptırabilme gücü. 2. Ulusal veya uluslararası düzeyde siyasal karar alma ve bu kararları uygulama yetkisinin, herhangi bir birey, grup veya kuruma değil, sadece devlete ait olması.

Meyil. 1. Bir görüş, anlayış veya davranış biçimini kolay benimseme veya onu benimsemeye yatkın olma. 2. Belirli durumlarda düzenli olarak benzer tepkiler verme. bkz. trend.

Teorik ya da teknik bilgi, değer, sosyal rol veya davranış kalıplarının, okul kurumunun yaptığı gibi formel; yahut gazete, dergi, aile vb. kurumların yaptığı gibi informel yöntemlerle insanlara aktarılması. bkz. yaygın eğitim, örgün eğitim, okulsuz toplum.

Eğitimin ne düzeyde mümkün olduğu, nasıl bir gerekçeyle savunulabileceği veya reddedilebileceği, eğitim-ideoloji, eğitim-iktidar, eğitim-ekonomi gibi eğitim faaliyetlerinin değişik boyutlarını felsefi bir bakış açısıyla inceleyen disiplin.

Psikolojinin kuram ve prensiplerini eğitim sürecinde ortaya çıkan ruhsal problemlerin çözümüne ve öğrenme yöntemlerine uyarlayan disiplin.

Bireyleri içinde yer aldıkları toplumsal süreçlerde ve kurumsal yapılarda belirli roller üstlenebilecek şekilde kodlamak ve onlara bir program çerçevesinde belirli inanç, değer ve düşünce kalıpları kazandırmak amacıyla oluşturulan eğitim kurumlarıyla söz konusu topluma hayat veren iktidar ilişkileri, ekonomik yapı, din, ideoloji, aile yapısı vs. arasındaki ilişkileri inceleyen disiplin.

bkz. benlik.

bkz. intihar.

bkz. bencilik.

bkz. benmerkezcilik.

bkz. varoluşçuluk.

bkz. dışsal değişken.

İslami terminolojide, Hz. Muhammed’in sünnetini takip eden ve Hanefilik, Şafilik, Hanbelilik ve Malikilik’ten oluşan dört büyük mezhebin ortak adı. bkz. Şiilik, Sünnilik.