Sosyal Bilimler Sözlüğü

Eksogami. Belirli özelliklere göre bir bütünlük oluşturan bir toplumsal alt grubun içinde yer alan bireylerin birbirleriyle evlenmelerini yasaklayan evlilik düzeni.

Tabiat. 1. Dinsel referanslara dayalı dünya görüşüne göre, yaratılmış olan her şeyi içine alan ortam. 2. Maddeci dünya görüşünde, evrende meydana gelen olayları denetiminde tuttuğuna inanılan soyut güç. 3. Bir insan, hayvan ya da nesnenin fiziksel, zihinsel ve ruhsal özellikleri ile, onu kendisi yapan niteliklerin tümü.

Doğal bilimler. Pozitif bilimler. Doğayı ve doğada olan biten olaylar ve hareketleri anlamaya ve açıklamaya çalışan bilimsel disiplinler. İnsan topluluklarının değil, insanın içinde yaşadığı maddi ortamdaki düzenlilikleri ve ilişkileri araştıran, bu düzenliliklerin bağlı olduğu kural veya yasaları belirlemeye çalışan fizik, kimya, biyoloji gibi bilimler. bkz. sosyal bilimler.

Maddi dünyanın kurallarına bağlı olmayan, evrendeki olağan güç ve özelliklerin üstünde ve ötesinde güç ve özelliklere sahip olan.

Doğaüstü güçlerin insan yaşamını olumlu veya olumsuz yönde etkilediğine dair inançlar.

Tabii. Fıtri. Naturel. 1. Kendiliğinden olan. Herhangi bir dış zorlama olmadan, içten gelen, kendi kendine gerçekleşen. 2. Bir şeyin yaratılış düzeniyle çatışmama, tabiatına aykırı olmama durumu. 3. Doğa kanunlarına uygun; doğada var olduğu kabul edilen düzen ile uyum içinde olan. bkz. kendiliğindenlik.

Doğada meydana gelen, deprem, tusunami, sel, çığ, kuraklık, yanardağ patlaması, heyelan gibi beklenmedik, olağan dışı doğa olayları. bkz. doğal felaket.

Tabii seleksiyon. Doğal seçilim. Canlıların güçlü ve çevreye uyum sağlama yeteneğine sahip olanlarının hayatta kalıp diğerlerinin öldüğü, böylece canlılar arasında doğal koşullara ve bu koşulların değişimine uyum sağlama yeteneğine bağlı olarak meydana gelen yaşam mücadelesi. (C. Darwin) Evrim teorisinin temel kavramlarından biri olan doğal ayıklanma, canlılar arasında sürekli hayatta kalma mücadelesi sonucunda en güçlülerin ve çevreye en iyi uyum sağlayabilenlerin soyunu devam ettireceğini, diğerlerinin ise yok olacağını ifade eder. bkz. dinsel seçilim, cinsel seçilim.

bkz. doğa bilimleri.

bkz. çevre

Bağımlı ve bağımsız değişkenlerin yapay olarak belirlenmediği, değişkenlerin etkilerinin olayların doğal akışına göre ölçüldüğü deney.

Günlük hayatı aksatan, yaralanma ve ölümlere yol açan veya sosyal, kültürel ve siyasal sistemin işleyişinde hasarlara sebep olup günlük hayatı zora sokan doğal afetin yol açtığı sonuç. bkz. doğal afet.

Doğada yer alan olayların ve ilişkilerin, kendi doğallıkları içinde herhangi bir deneysel kontrol ve sistematik örneklem yöntemi uygulanmadan incelenmesi. Doğal ortamda yapılan gözlem.

Doğuştan kazanılan, eğitim, gelir ve yeteneklere bağlı olmayan yaşama, düşünme, konuşma gibi her bir insan için vazgeçilemez, devredilemez ve yok edilemez haklar. bkz. insan hakları.

Doğal durum. İnsanın toplumsal bir varlık haline gelmeden önce içinde yaşadığı düşünülen çevresel koşullar ve yaşam biçimini ifade eden terim. Doğal hal kavramı, tarihsel ve olgusal olmaktan çok, siyasal toplumun oluşumunu tasvir etmek için kurgusal olarak varsayılan bir durum ya da dönemi ifade etmektedir. bkz. toplumsal sözleşme.

Hukuki nitelikteki ilkelerin doğada var olan veya var olduğu kabul edilen düzenliliklere göre belirlendiği hukuk düzeni.

İşgücüne yeni katılma nedeniyle ilk kez iş arama veya iş değiştirme arzusu ile işinden ayrılma, yahut ekonomide sektörlerin genişleme veya daralması nedeniyle oluşan işgücü hareketliliği gibi nedenlerle meydana gelen işsizlik.

1. Emek piyasasında denge koşulunun tam olarak sağlandığı durumda bile, yine de çalışma dışı kalacağı kabul edilen işgücü oranı. Örtük olarak kavram, iş arama durumu, işgücüne yeni katılma veya sektörler arası hareketlilik gibi nedenlerle bir ekonomide belirli bir oranda işsizliğin her zaman olacağını, yüzde yüz istihdamın, yani çalışabilecek durumdaki işgücünün tamamının aynı anda istihdamının mümkün olamayacağını ima etmektedir. 2. Yapısal ve geçici (friksiyonel) işsizliğin toplamından oluşan işsizlik oranı.

Adam Smith'in Milletlerin Zenginliği adlı eserinde geliştirdiği, üç temel unsurunu özgürlük, kişisel çıkar ve rekabetin oluşturduğu sistem. Buna göre devletin sağladığı adalet ve güvenlik altında bireylerin özgürce kişisel menfaatlerinin peşinden gittiği, işbölümü ve uzmanlaşmanın ortaya çıkardığı ihtiyaç fazlası üretimin serbestçe mübadele edildiği bir sistem maksimum refahı ortaya çıkaracak, milletleri zenginleştirecektir.

bkz. doğal ayıklanma.