Sosyal Bilimler Sözlüğü

bkz. sosyal hareketlilik.

bkz. kartel.

Özen. Herhangi bir anda belirli amaçlarla incelenen, konuşulan ya da üzerinde durulan olay, nesne veya düşüncelerin, diğerlerini ihmal ederek bazı yönlerine odaklaşmayla ortaya çıkan zihinsel durum.

İkilik. 1. Genellikle birbiriyle çelişkili kısımlar, kategoriler veya fikirlere olmak üzere, ikiye bölünme. 2. Bir değişkenin ancak birbirinin zıddı iki değer alabilmesi. Örn. Cinsiyetin ya kadın, ya da erkek olmak üzere iki kategoride olabilmesi.

Duygu ve düşüncelerin ses, işaret, resim, yazı ve görüntü aracılığıyla başkalarına iletilmesini veya saklanmasını sağlayan ve kendi içinde kuralları ve sürekliliği olan sistem. Dilin insanlar arasında iletişimi sağlayan araçsal işlevinin yanı sıra, bizzat iletişime konu olan mesajın kendisinin oluşmasında amaçsal bir işlev gördüğü de vurgulanmalıdır.

Dilin nasıl ortaya çıktığı, toplumsal yapılardaki farklılıklarla nasıl değiştiği, anlam ile dil arasında ne tür bir ilişki bulunduğu gibi soruları cevaplamaya çalışan felsefe dalı.

Dilin sembollerini, ilişkilerini ve yapısını inceleyen bilim dalı.

Felsefenin temel sorunlarının, ancak o sorunların formüle edildiği dilin, farklı gündelik, bilimsel veya sanatsal kullanım biçimlerinin ve imkanlarının araştırılmasıyla çözülebileceğini savunan yaklaşım.

Farklı dillerin, farklı düşünme biçimlerine yol açtığını savunan yaklaşım. bkz. Sapir-Whorf hipotezi.

1. Geniş anlamda, yaşam biçimi; hayatın nasıl yönlendirilmesi gerektiği konusunda benimsenen düşünce, inanç, ilke ve değerler bütünü. 2. Dar anlamda, evrendeki düzeni ve hayatı ancak yaratıcı bir tanrının varlığı ile anlamlandırarak, insanlığı kurtuluşa davet eden çağrılardan her biri. İnsanlar tarafından konulan ilkeler çerçevesinde oluşturulan dine beşeri din; ilkeleri vahiy yoluyla peygamberler tarafından insanlara iletilen dine de semavi din denir. Bu çerçevede Mecusilik beşeri dinlere, İslam ise semavi dinlere birer örnek olarak verilebilir.

İhtida. Dinden dönme; bir dinden diğerine geçme; bir dini bırakıp başka bir dini benimseme. Dinden dönen, başka bir dine geçen kişiye de mühtedi denir.

Bir dine ait emir, yasak ve tavsiyelere ilişkin, her türlü açıklayıcı metnin veya törenlerde kullanılan ilahi veya grup deyişlerinin oluşturduğu dil.

Dini inanç ve uygulamaların neoklasik iktisadi kavramları kullanarak fayda-maliyet mantığı çerçevesinde açıklanmasına yönelik çalışmalar. bkz. dini iktisat.

Belirli bir dini savunma kaygısı taşımaksızın, dinlerin niteliği, amaçları, tanrı veya tanrıların varlığı, sıfatları, insanlarla olan ilişkileri ile ilgili ileri sürülen görüşleri, bu konulardaki delil ve karşıt delilleri, dini bilgi ve yaşayışın niteliğini inceleyen felsefe dalı.

Dini inançların ortaya çıkışı, gelişmesi, değişmesi ve bu inançların bir sonucu olan tutum ve davranışları çözümleyen psikoloji dalı.

Din-toplum ilişkileri ekseninde, dini grupların diğer gruplarla olan ilişkilerini, dinlerin farklı coğrafyalarda aldığı değişik biçimleri, dini inanç ve ibadet biçimleri ile diğer sosyal etkinlikler arasındaki bağlantıları incelemeyi konu edinen sosyoloji dalı.

1. Çözümleme konusu yapılan veya modele dahil edilen değişkenlerin zaman içindeki değişmelerinin de dikkate alındığı çözümleme yöntemi. Zaman boyutu olan analiz. 2. Bir denge durumundan başka bir denge durumuna nasıl gidildiğini irdeleyen analiz. bkz. statik analiz.

bkz. ilahiyat.

Bir dinin inanç ve uygulamalarının bireyler tarafından benimsenme biçim ve düzeyi. Bireylerin kabul ettikleri dini inanç ve uygulamaları, hayatlarına aktarma konusundaki hassasiyet. Dinini ve dini vazifelerini ciddiye alma ve elden geldiğince yerine getirme tutumu.

bkz. teokrasi.