Sosyal Bilimler Sözlüğü

bkz. kanun hükmünde kararname.

Ekonominin yasadışı üretimin yapıldığı bölümü. bkz. yasal üretim, yasadığı üretim, kayıt dışı üretim.

Bir ülkede alıcı ve satıcısı olmasına rağmen, yürürlükteki yasaların üretimini veya mübadelesini yasakladığı mal ve hizmet üretimi Örn. Uyuşturucu ticareti, silah ticareti, organ ticareti, fuhuş. bkz. piyasa dışı üretim, piyasa üretimi, kayıt dışı üretim.

Bir ekonominin yasaların izin verdiği ekonomik faaliyetlerden oluşan kısmı. bkz. piyasa dışı üretim, piyasa üretimi, kayıt dışı üretim

bkz. eşitlik.

Doğuştan kazanılmayla açıklanamayacak, ancak yasa, anayasa gibi bir yazılı yasal belge ile oluşturulan ya da tanınan hak. bkz. doğal hak.

Dayanağını kanunlardan alan iktisadi, hukuki veya sosyal amaçlı tekel. Bu çerçevede devletin gelir sağlamak amacıyla kurduğu tekele iktisadi monopol; yeni buluşlar veya araştırmaların teşviki ve patent haklarının korunması amacıyla firma ya da kişilere anlaşmalarla verilen bazı haklara hukuki monopol; bazı sosyal hizmetlerin sunulmasında rekabet nedeniyle gelecek dalgalanmaların önlenmesi amacıyla oluşturulan tekele de sosyal monopol denir. Ayrıca bkz. tekel.

Güç kullanımının meşruluğunun, belirli amaçları geçekleştir­mek üzere konmuş rasyonel yasalarla sağlandığı iktidar yapısı. (M. Weber) bkz. geleneksel otorite, karizmatik otorite.

Bir ekonomide alınıp satılması yasalarca men edilmeyen mal ve hizmet üretimi. bkz. yasadışı üretim, kayıt dışı üretim.

bkz. ömür.

bkz. ömür beklentisi.

Hayatını devam ettirebilmek için yeterli maddi imkanlara sahip olmanın yanı sıra sosyal güvenlik, sağlık, eğitim gibi kamu hizmetlerine kolay ve rahat ulaşma, boş zaman kullanımı, eğlenceye zaman ve kaynak ayırabilme, saygı görme ve saygınlık taşıma gibi faktörlere göre yapılan yaşam değerlendirmesi.

Toplumu oluşturan bireylerin, o toplumda tüketilen mal ve hizmetlerden yararlanabilme, bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarının karşılanabilme düzeyi.

Gündelik yaşam, giyim-kuşam, eğlence ve tüketim kalıpları bakımından benzeşme/farklılaşma ile ortaya çıkan tutum ve davranış bütünü.

Kanun yapma edimi. Ulusal veya uluslararası konularla ilgili bağlayıcı ve yaptırım gücü olan kuralları oluşturma, değiştirme yahut var olan kural veya yasaları iptal etme. Yasama sürecinin sonunda belli bir siyasal örgüt çatısı altında yaşayan insanların hak, yetki ve sorumlulukları belirlendiği için, bir toplumdaki yasama sistemi, hem o toplumdaki siyasal iktidar ilişkilerini, hem sosyal güçler dengesini, hem de o toplumu çevreleyen egemen değer ve inançları yansıtır. bkz. yürütme, yargı.

Parlamenter sistemlerde senato veya temsilciler meclisi üye­le­ri­nin, üyelikleri devam ettiği veya üyesi oldukları meclisin haklarında tersine bir kararı olmadığı sürece, ge­rek meclis içinde, gerekse meclis dışındaki fiil ve sözlerinden dolayı sorumlu tutulup yargılanamamaları garan­tisi.

Her bir kişinin hayatını iyileştirecek fırsatlar.

bkz. biyoloji.

Toplum hiyerarşisinde yaşı merkeze koyan ve bazı yaş gruplarındaki kişilerin belirli konularda diğerlerine göre ikincil olduğunu ileri süren toplumsal hiyerarşi yöntemi.

Gerontokrasi. Bir ülkede en üst siyasi ve idari kararların toplumun en yaşlı erkekleri tarafından verildiği yönetim sistemi.