Sosyal Bilimler Sözlüğü

bkz. öge.

Resmi kayıtlarda yer alan, bireylere ait rahatsız edici her türlü kişisel içeriğin, bir daha geri getirilemeyecek biçimde silinmesini ulusal otoritelerden talep etme hakkı.

üretim güçleri. Marksist kurama göre, bir toplumsal oluşumun yeniden üretilmesinde rol alan üretim araçları ile bu araçları kullanabilen, teknik bilgi, üretim tecrübesi ve iş alışkanlıklarına sahip insan emeğinin oluşturduğu bütünlük. Buna göre, tarihsel süreçte görülen toplumsal dönüşümlerin temel nedeni, üretim ilişkileri ile üretici güçler arasındaki çatışmadır; insan toplumlarının ilkel-komünal toplumdan başlayıp köleci, feodal, kapitalist, sosyalist ve nihayet komünist topluma ulaşan evrim sürecinin motoru bu çatışmadır. bkz. sınıf mücadelesi, diyalektik yöntem.

bkz. mal.

bkz. rant.

İstihsal. 1. Belirli girdiler kullanarak belirli çıktılar elde etme faaliyeti. Fayda veya değer yaratmak, yahut malların çeşitli yollarla miktar ve faydalarını artırmaya yönelik her türlü etkinlik. Toprağı ekip belirli ürünler yetiştirmeye tarımsal üretim; sanayi girdileri kullanarak sanayi mamulleri üretmeye sınai üretim; zihin emeği harcayarak bir eser ortaya çıkarmaya da zihinsel üretim denir.

Üretim sürecine doğrudan veya dolaylı olarak giren, kendileri aracılığı ile üretim yapılabilen doğal ya da insan ürünü her türlü araç, nesne ve teknik bilgi. bkz. üretim faktörleri.

Üretime katılan faktörlerin, üretim süreci sonunda yaratılan hasıladan aldıkları paylar. Bu çerçevede toprağın payı rant, emeğin payı ücret, sermayenin payı faiz ve müteşebbisin payı ise kâr olarak adlandırılmaktadır.

Toprak, emek, sermaye.. gibi üretim sürecinde yer alan, belli başlı çıktıların üretilebilmesi için girdi olarak kullanılan ekonomik ve teknik unsurlar. Üretim sürecine doğrudan veya dolaylı olarak giren, kendileri aracılığı ile üretim yapılabilen doğal ya da insan ürünü her türlü araç, nesne ve teknik bilgiye de üretim araçları denir.

Marksist kurama göre, ekonomik altyapıyı oluşturan ve toplumsal yapıya hakim tüm ilişki biçimlerini belirleyerek kendisine uyduran, üretim sürecinde insan bilincinden bağımsız olarak kurulan mülkiyet ve iş ilişkileri bütünü.

Veri bir teknoloji düzeyinde, eldeki üretim faktörlerinin tam olarak kullanımı durumunda üretilmesi mümkün olan maksimum mal ve hizmet miktarlarını gösteren eğri.

1. Üretim biçimi. Hayatın sürdürülmesi için zorunlu olan sosyal ve fiziksel ihtiyaçların giderilmesini sağlayacak ürünlerin elde edilme yöntemi. Tarihsel olarak gelişen toplumsal üretim yöntemlerinin tümü. 2. Marksist kurama göre, toplumsal evrimin her aşamasında, toplumun bir durumunu ifade eden üretici güçler ile üretim ilişkilerinden meydana gelen bileşim. bkz. üretici güçler, üretim ilişkileri.

bkz. alternatif maliyet.

Maliyet, üretim faktörünün elverişliliği ve fırsat maliyetleri dikkate alınarak üretimin belirli aşamalarının değişik bölgelerde gerçekleştirilmesi biçiminde ortaya çıkan sistem. Küreselleşen üretim global pazara, yani tüm dünyaya yönelik olarak gerçekleştirilir; ülkelerdeki maliyet farkları bir avantaj kabul edilir. Şirketler, sınır ötesi sabit sermaye yatırımı, sınır ötesi iştirak ve fason imalat yaparak üretim faaliyetlerini uluslararası alana taşırlar.

Toplumun devamı için zorunlu, yemek pişirme, ev temizliği ve çocuk bakımı gibi, geleneksel toplumlarda daha çok kadınların üstlendiği, yetişkin kadın veya erkeklerin çalışma, üretme veya eğlenmeye zaman ayırabilmeleri için öncelikle yerine getirilmesi gerekli işler. bkz. emek.

bkz. panik.

GATT şemsiyesi altında uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi amacıyla II. Dünya Savaşı sonrası dönemde düzenlenmiş, çok taraflı ticaret müzakere turlarının sekizincisi. 1986-1993 arasında gerçekleştirişmiş olan, 123 ülkenin taraf olduğu turlar sonunda DTÖ kurulmuş ve tarihin en kapsamlı serbest ticaret anlaşmaları imzalanmıştır. bkz. GATT, DTÖ.

Bir ürünün hedef tüketici kitlesinin beklentilerini karşılamak üzere tasarlanan ve çoğunlukla da insanlar için kullanılan güvenilirlik, dayanıklılık, zariflik, anlayışlılık ve kullanıcı dostu gibi sıfatlarla tanımlanan ana özellikleri.

bkz. akıl.

bkz. akılcılık.