– Zeynep Burcu Uğur

Bugün (19.03.2022) oğlumun okulunda Çanakkale Zaferinin yıl dönümü dolayısıyla bir tören düzenlendi. Oğlumun da bir şiir okuyacağı törene heyecanla gittim. Tören çok güzel planlanmıştı. İlkokul 2 ve 3. sınıflar çok büyük emekler vererek çok güzel performanslar ortaya koydular.

Öncelikle Çanakkale Destanının çocuklarımıza anlatılmasını çok önemli gördüğümü ve o günkü şartlarda askerlerimizin fedakârlıkları sonucu bugün bizim bu satırları yazabiliyor veya okuyabiliyor olduğumuza işaret etmek isterim. Hepsine minnettarız.

Ancak bu yazıda olayın başka bir yönüne, 107. senesini kutladığımız bu Zafere dair bazı vurgularımızın bizi yanlış bakış açılarına yönlendirme ihtimaline değinmek istiyorum.

Birincisi, gösteride savaşın kızıştığı zamanlarda askerlerin çok az yiyeceği kaldığı, bazı günler sadece kuru ekmek yedikleri anlatıldı. Bir süre sonra bütün un ve buğdayın bittiği ve bu duruma rağmen savaşa devam ettiklerinden bahsedildi. Diğer teatral performanslarda askerlerin kıyafetleriyle de hissettirilen Osmanlının çok yoksul olduğu vurgusuydu. Bu tarihsel olarak diğer bilgilerle de uyuşuyor. Evet, Osmanlı gerçekten o dönemde ekonomik açıdan olduğu gibi askerî açıdan da Batıdan çok geride idi. Buraya kadar bir sorun yok, bu bir durum tespiti. Yoksulluğa rağmen elde edilen başarının vurgulanmasını topluma ümit vermesi açısından çok önemli bulduğumun altını çizmek isterim.

Oğlumun okuduğu şiir de şuydu:

Çelik medeniyetinin, çelik ruhlu insanları

Çelikten silahlarıyla geldiler.

Kimi yamyam, kimi Hindu, kimi bilmem ne bela

Çelik ruhlarıyla ve çelik bedenleriyle

Ölüm yağdırdılar Çanakkale’de

Garbın mazlum evlanın tek silahı iman dolu göğsüydü

Yoktu başka hiçbir silahı

Burada iman dolu göğüsleriyle şehit olan askerlerimizin hatırasına saygısızlık etmemeye çalışarak şu soruyu sordum kendime: Neden Osmanlı askerlerinin de çelikten silahları yoktu? İkincisi, iman dolu göğsü olanların beraberinde çelik silahların olması imkânsız mı?

İnsanın sonsuz güç sahibi olan Allah’a iman ile çok büyük güç elde ettiğine dair bir şüphem yok. Fakat acaba 107 yıl sonra Osmanlı’nın yoksulluğu sebebiyle Çanakkale’de verdiğimiz canları olumluyor olabilir miyiz diye sormadan edemedim. Diğer bir ifade ile örtük olarak yoksulluğu kutsuyor ve çocuklarımıza yanlış bir mesaj veriyor olabilir miyiz? Bunu sadece bir tiyatro gösterisi dolayısıyla söylemiyorum. Genel itibarıyla dinî hassasiyete sahip insanlar arasında gözlemlediğim bir bakış açısı, “imanımız olduktan sonra yoksul olalım sorun yok” gibi özetlenebilir. Hâlbuki iman ile maddi refahtan birini seçmek zorundayız gibi bir bakış açısı aslında bir zihinsel yanılgı. İki alternatif daha var, iman ve maddi refahın bir arada olduğu ve iman ve maddi refahın her ikisinin de olmadığı.

Bu minvalde İstiklal Marşından da bir mısra alıntılamak istiyorum: “Siper et gövdeni dursun bu hayâsızca akın”

Çocuklara ve gençlere barış zamanında verilmesi gereken mesaj, acaba “siper et aklını dursun bu hayâsızca akın” olabilir mi?

Çünkü zihin dünyamızda özellikle asrımızda savaşın sadece gövdenin siper edilmesi ile kazanılacağını düşünüyorsak, aslında toplumsal olarak kendimizi yenilgilere hazırlıyor olabiliriz.

Bu noktada Allah’ın yardımıyla zayıf olanın güçlü olanı yenebileceğine dair güçlü eleştirilerinizi duyuyor gibiyim. Hemen aklımıza da Kuran-ı Kerim’de geçen Hz. Davut ile Calut’un savaşı gelebilir. Hz. Davud genç ve küçük, Calut ise çok çok büyük ve güçlü ordulara sahip imiş. Fakat Hz. Davud, attığı bir sapan taşını gözüne tam isabet ettirmesiyle Calut’u öldürmüş.

Eski asırlardaki insanların bu kıssadan hissesi Hz. Davud’un cesareti olabilir, fakat bizim asrımıza bakan yönü de imkânsız gibi görünen şeyleri imkânlı hale getiren teknolojik gelişmeler olabilir. Demek istediğim, Hz. Davud’un attığı sapan taşını rakibinin tam gözüne isabet ettirmesi, hedefleri tam isabetle vurabilen teknolojilere işaret olarak da yorumlanabilir. Diğer bir nokta, Calut’un boy ve kiloca Hz. Davud’dan çok çok büyük olduğu anlatılır. Organizmalar için de, organizasyonlar için de büyümenin getirdiği iktisatta ölçek ekonomileri olarak adlandırılan faydalar vardır. Fakat neredeyse hayattaki bütün kanunlarda olduğu gibi çok fazla büyümenin de getirdiği dezavantajlar vardır. Bunun da iktisat teorisindeki karşılığı azalan verim kanunudur. Yani, Calut’un çok büyük olması, kendine göre çok daha küçük olan Hz. Davud’a karşı hareket kabiliyetini azalttığı ve bir dezavantaj oluşturduğu, ayrıca açık ve görünebilir hedef olduğu  için yenilmesine sebep olmuş olabilir. Bu yaklaşım, değişen şartlar içinde Kur’an-ı Kerim’deki kıssaların da yeni şartlara uygun olarak yeniden okunabilir ve yorumlanabilir olmasına imkân verir.

Çanakkale Savaşına geri dönecek olursak, Çanakkale Savaşıyla ilgili bahsedilen bir diğer kahraman da Kınalı Hasan. Özetle Hasan’ın başını annesi kınalamış Çanakkale’ye giderken. Komutanı saçının neden kınalı olduğunu sorunca Hasan annesine mektup yazıp bu durumu sormuş. Okuldaki gösteride annesinden gelen cevap da şöyle aktarıldı:

“Kumandanın saçındaki kınayı sormuş. Bunda bilmeyecek ne varmış ki yavrum? Biz üç şey için kına yakarız: Kurbanlık hayvana kına yakarız, Allah’a kurban olsun diye; evlenen kızımıza kına yakarız, eşine, çocuğuna kurban olsun diye; askere giden evlatlarımıza kına yakarız, vatanına, bayrağına ve milletine kurban olsun diye!”

“Evlenen kıza kına yakarız, eşine çocuğuna kurban olsun diye” kısmı hemen kulağımı tırmaladı. Eve gelip araştırdığımda, bu mektubun orijinalinin hangisi olduğunu tam doğrulayamadım ama aşağıdaki versiyonunun da çok aktarıldığını gördüm.

“Kumandanın saçındaki kınayı sormuş. Bunda bilmeyecek ne varmış ki yavrum? Bizim burada Allah için kurban seçilen koçların başını kına ile süslerler. Ben de dört kardeşin içerisinde en çok seni sevdiğim için seni vatan, millet ve Allah yolunda kurban olarak seçtim. O yüzden başını kınaladım.”

Velhasıl, kadınların eşine ve çocuklarına kurban olması mektubun bazı versiyonlarında var, bazılarında ise yok.

Askerlerin vatan uğrunda canlarını vermesi veya mektuptaki manada kurban olması, ülkenin daha büyük zararlara uğramaması veya selamete çıkması için gerekli olduğundan açıklanabilir bir olgudur ve bundan dolayı “şehitlik” diye bir makam vardır. Fakat kadınların kocaları veya çocukları için canlarını vermesinin beklenmesinin mantığını anlamak zor, çünkü aileye saldıran bir düşman yok. Ya da kadının canını vermesiyle kazanılabilecek daha büyük bir kazanç da yok. Eğer geline kına yakmak ile aşılanmak istenen kadının ailesi için ölmesi değil de fedakârlık yapması ise, bunun mantığı bir derece anlaşılabilir. Anadolu’da bazı yerlerde damadın da parmağına kına yakılıyor aslında. Fakat bu detay belki kasıtlı, belki kasıtsız atlanıyor. Hâlbuki asrımızda ailenin sağlıklı olarak devamı hem kadının hem de erkeğin fedakârlıkları ile mümkün görünüyor.

Gerek cinsiyet rolleri gerek başka konularda bazı sosyal normlar belirli ekonomik ve toplumsal dengeler içinde ortaya çıkmış ve kendi döneminde işlevsel de olduğu için toplumsal norm haline gelebilmiştir. Fakat ekonomik ve toplumsal gerçeklikler değiştiği halde, bazen insanların değişimi kabul etmekteki yavaşlığı nedeniyle normlar yeterince hızlı güncellenememektedir.

Sadece kızların kınalanması hususu mektubun orijinalinde varsa da ya da bazı kişiler tarafından sonradan eklendiyse de bu soruları değiştirmez. Her “yerli ve milli” değerimiz değişen şartlara uygun olmayabilir ve onları sorgulamamak bizi “ileri” değil “geri”ye götürebilir. Burada ileriyi iyi olan, “geri”yi de iyilik önünde engel olan, ayak bağı olan anlamında kullanıyorum.

Özetle, Çanakkale Savaşını doğru değerlendirmek için, geçmişi bugünkü değer yargılarıyla eleştirip anakronik duruma düşmemek kadar, geçmişteki koşullarda elde edilen başarıların bugünkü izdüşümlerinin çok farklı olabileceğine de dikkat çekmek gerektiğini düşünüyorum. Vücudumuzdaki hücrelerin sürekli yenilendiği gibi bizim de zihin dünyamızı sürekli güncellememiz gerekir.

Şehitlerimizin ruhu şad, onları hatırlamak yenilenmemize vesile olsun.

Ümit Yardım –

Bugün dünya gündeminde bir tek konu bulunuyor: Rusya’nın Ukrayna’yı işgali. Savaş önümüzdeki dönemde de küresel ölçekteki önemini koruyacak ve uluslararası siyasetin bütün yönlerini etkilemeyi sürdürecektir.

İşgalin sona ermesi ve kalıcı barış için masaya oturulmasına kadar da bütün dünyanın gözleri önünde her gün insanların kaçışlarını, tahliye çabalarını, ateşkes gayretlerini, ölümleri, okullar ve hastaneler dâhil yerleşim yerlerinin yıkımlarını, nükleer güç kullanımı düzeyine erişen karşılıklı tehditleri, her gün genişleyen yaptırımları vb. izlemeyi sürdüreceğiz.

Soğuk Savaş döneminde Avrupa kıtası Macaristan ve Çekoslovakya gibi ülkelerin işgalini yaşadıysa da kapsamı itibariyle Ukrayna’nın durumu II. Dünya Savaşı sonrası dönemin en büyük siyasi/askerî olaylarından biridir.

Rusya 24 Şubat 2022 günü Birleşmiş Milletlerin (BM) ve uluslararası sistemin bütün temel ilke ve değerlerini çiğneyerek bir başka BM üyesi ve komşusu Ukrayna’yı işgalini başlattı. Devletlerin egemenliği, toprak bütünlüğü ve bağımsızlıklarına saygı gibi ilkelerin bu işgalle birlikte anlamı büyük ölçüde kayboldu. Küresel sisteme zaten tedricen kaybolmakta olan güven daha da azaldı. Hâlbuki Rusya’nın da Güvenlik Konseyinde bir veto gücüne sahip olarak yer aldığı BM’nin Kuruluş Anlaşması temel ilke olarak açıkça şunları vurguluyor:

Birleşmiş Milletlerin tüm üyeleri, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığına karşı gerek Birleşmiş Milletlerin amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar. (md. 2/4)

Rusya esasta bu ilkeyi ihlal etmiştir ve mevcut işgal tablosunun merkezinde bu ihlal yer almaktadır. Şimdiye kadarki gelişmelere bakıldığında bu hususta belki tek teselli Rusya’nın bu adımları karşısında (Macaristan gibi bazı aktörler hariç) genelde dünyada çok güçlü bir tepkinin oluşması ve Moskova’nın bilhassa uluslararası kuruluşlarda yanında Belarus, K. Kore, Suriye gibi aktörlerden başkasını bulamaması; Sırbistan, Ermenistan gibi tarihî/yakın müttefiklerinin bile Moskova ile aralarına mesafe koyabilmeleri oluyor! Bunlar önemlidir.

I.

2022 yılının bu döneminde dünyanın neden böyle bir durumla karşılaştığı sorusunun cevabı birçok yorumu ve spekülasyonu da içerebilecektir. Bu da şaşırtıcı olmamalıdır. Zira her şeyden önce küresel ölçekte etkili, birçok yönü olan kırılgan ve yıkıcı bir süreçten bahsediyoruz. Bu gelişmelerin başlatacağını düşündüğümüz küresel köklü değişim döneminin nedenlerini ve olası sonuçlarını birkaç faktörle sınırlamak mümkün olmayacaktır. Bununla birlikte en azından ilk aşamada akla gelen bazılarını paylaşmaya gayret edersek şunları vurgulamamız mümkün olabilecektir.

– Başkan Putin ve derin Rus kimliği, düşüncesi, aydınları, yönetici elitleri ve ana kurumları SSCB’nin dağılma psikolojisini aradan geçen bunca zamana rağmen atamamıştır. Küresel iki güçten biri olma konumunu hızla yitirerek bölgesel bir güce dönüşümü (bazı analizciler söz konusu dağılış döneminde Rusya’nın Sovyetler Birliği sonrasındaki çapının İspanya gibi ülkeler düzeyinde olacağını dahi ileri sürmekteydiler) en başta istihbarat yetkilisi olarak Putin, Doğu Almanya’daki görevi itibariyle bu süreci bizzat içinden yaşamış, devletinin çöküşünü iliklerine kadar hissetmiştir. Bu psikoloji Putin’in yaşamı ve görevi boyunca belirleyici etken olmuştur. Bugünlere gelinceye kadar Rusya’nın bütün dış, güvenlik, deniz vb. doktrin ve stratejilerinde kendini büyük güçlerle eşit görme hedefi kolayca görülebilmektedir. Hedef tekrar büyük ve güçlü Rusya!

– SSCB sonrası dönemde bölgesel/küresel ölçekte etkin, güçlü bir güvenlik mimarisinin tesis edilememesi ve bu yöndeki çabaların da kalıcı olamamaları. Sovyetler Birliğinin yıkılışı sonrası dönemde Rusya Federasyonu ile NATO arasında kayda değer bir işbirliği zemini oluşturulabilmişken (Rusya-NATO Konseyi gibi) tedricen bu zemin yitirilmiş, ilişkilerde gerginlikler hâkim olmuş ve yerini bugün Ukrayna’nın işgaliyle zirveye çıkan tablo almıştır.

Bu sorunlu psikolojik bakış açısıyla, NATO’nun giderek genişlemesi, eski Sovyetler Birliği ülkelerinin çoğunun NATO, AB gibi siyasi, iktisadi, güvenlik şemsiyelerinin gölgesine sığınmayı stratejik tercihler olarak belirlemeleri Moskova bakımından hassasiyetle izlenmiş, stratejik düzlemde kayıplar olarak görülmüştür.

– Donbas bölgesi krizi ise bu tablo içinde bir tetikleyici olarak görülebilir. Her şeyden önce Sovyetler Birliğinin dağılışı sonrasındaki dönemde Rus stratejik düşüncesinin sindiremediği konuların başında milyonlarca Rus kökenli veya Rusça konuşan kitlenin bugünkü Rusya Federasyonu sınırları dışında kalması gelmiştir. Ukrayna da bunların en önemlisidir. Bu öylesine derin bir psikolojidir ki, Putin’in başında bulunduğu Rus yönetimi için değil Ukrayna devleti, Ukrayna milleti diye bir kavram bile yoktur. Putin’in gerek geçtiğimiz yıl Temmuz ayında yayınlanan bir makalesinde gerek 21 Şubat 2022 günkü açıklamasında Rusya-Ukrayna ilişkilerini nasıl gördüğünü ortaya koyması tarihî önemdedir. Sonuçta bu siyasi/askerî/psikolojik zemin üzerinden de işgal gerçekleştirilmiştir. Nitekim Antalya Diplomasi Forum çerçevesinde 10 Mart 2022 günü Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanının ev sahipliğinde ve iki ülke Dışişleri Bakanının katılımlarıyla yapılan üçlü görüşmeden de herhangi bir sonuç çıkmamış, basın toplantısında Rus Bakan Lavrov yukarıda bahsettiğimiz Rus yaklaşımlarını en açık şekilde ortaya koyan söylemlerini güçlü ifadelerle bir kez daha dile getirmiştir.

II.

Bugünkü tablonun hangi yönde gelişeceği yine karışık mahiyeti nedeniyle spekülatif sayılabilecek değerlendirmelere de zemin hazırlamaktadır. Kanaatimiz bilhassa karşısındaki cephenin bu ölçekte sistematik, geç ama kararlı, hemen her alana yayılan yaptırım adımlarını atabilmesinin Moskova’yı sahada askerî durumdan bile daha fazla şaşırttığı yönündedir. Diğer bazı aktörler gibi Rusya’nın da ödeyeceği ağır bir fatura çıkacaktır. Rus uzmanlar da değerlendirmelerinde bunu dile getirmektedir. Filhakika, Ukrayna krizi, NATO/AB’nin yeni dalgalarla genişlemesinden ABD’nin tekrar Avrupa sahnesine çıkmasına, gelişmelerin Rusya Federasyonu içine yayılabilecek yansımalarının görülmesine kadar birçok siyasi/iktisadi/insani etkileri doğuracaktır.

Uluslararası sisteme güvensizliğin zirve yaptığına işaret etmiştik. Bu itibarla on yıllardır gündemde bulunan Birleşmiş Milletler sisteminin revize edilmesi gayretlerinin de artması beklenebilir. Bu mahiyetteki revizyon çalışmaları uzun on yıllar daha sürebilecektir, ancak son tahlilde birbiriyle kavgalı ancak veto gücünü elinde bulunduran beş devletin merkezde olduğu bir uluslararası düzen ne kadar gerçekçi olabilir ki?

III.

Bugün itibarıyla 17. günündeRusya’nın işgali sürmektedir. Rusya ile kıyaslanamasa bile Ukrayna da askerî/savunma yeteneği bulunan, bu alandaki birtakım kriterler bakımından birçok Avrupa devletinin de önünde bulunan bir güçtür. Savaş önümüzdeki dönemde de sürecektir. Ancak her hâlükârda askerî aşamanın tamamlanmasıyla birlikte müteakiben diplomasi masasında görüşmeler eninde sonunda gündeme gelecektir. Bunun bazı işaretlerini, arabuluculuk girişimlerini şimdiden görmekteyiz.

Rusya’nın da bu işgalin ağır sonuçlarıyla karşılaşacağından bahsettik. Dolayısıyla çok yönde görülecek bu sonuçlardan Rusya’nın önemli uluslararası kuruluşlardaki durumuna dair bazı gözlemlerimizi bu incelememizde paylaşmaya gayret edeceğiz. Gelişmelerin diğer farklı boyutları ise ayrı değerlendirmelerin konusu olabilecektir.

Gerçekten de bugünkü geldiği aşama itibariyle Rusya uluslararası kuruluşlarda tam bir yalnızlık içindedir. Küresel ölçekte prestiji, inanılırlığı ve güvenilirliği sarsılmıştır. Sovyetler Birliği dönemi dâhil, Rusya Federasyonu son on yılların belki en ciddi tecrit edilmişliğini yaşamaktadır. Yeni bir dünya arayışları sürerken Rusya bakımından bu tecrit edilmişlik başlı başına olumsuz bir faktör de teşkil edecektir. Bugün itibariyle mevcut görünümü şu başlıklarda özetleyebiliriz.

a) G7

G7 Dışişleri Bakanları Toplantısında (4 Mart 2022) Rusya’nın sivillere ve okullar ve hastaneler dâhil sivil altyapıya yönelik saldırıları şiddetle kınanmış; Rusya insan haklarına ve uluslararası insan hukukuna tam anlamıyla saygı duyma sorumluluğuna çağrılmıştır. Bilindiği üzere, önceden ismi G8 iken Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı işgali sonrasında G7’ye dönüşen bu yapı küresel zenginlik ve üretimin de çok önemli bir bölümünü temsil etmektedir.

b) AGİT İnsani Boyut Moskova Mekanizması

Ukrayna AGİT İnsani Boyut Moskova Mekanizmasını harekete geçirmiştir (3 Mart 2022). 45 ülkenin de desteğini alan bu girişim çerçevesinde AGİT uzmanları Rus güçlerin Ukrayna’ya, insanlara, sivillere vb. verdiği zararı inceleyerek kayıt altına alacaklardır.

AGİT bünyesindeki söz konusu İnsani Boyut Mekanizması ad hoc temelde herhangi bir ülke veya ülkeler grubunca işletilebilmektedir. AGİT insani boyut şemsiyesi bünyesinde iki temel araçtan birini teşkil eden (Viyana ve Moskova Mekanizmaları) Moskova Mekanizması AGİT 1991 Moskova Konferansında oluşturulmuştur. Bugüne kadar çok az işletilen Moskova Mekanizması Rusya Federasyonunun Çeçenistan’daki ihlallerinin araştırılması vesilesiyle de gündeme getirilmişti.

c) BM İnsan Hakları Komitesi

BM İnsan Hakları Komitesinin önceki hafta yapılan 49. Oturumunda “Ukrayna’da Durum” başlıklı özel ve acil bir toplantı düzenlenmesi kararı alınmıştı. Bu Karar çerçevesinde yapılan toplantıda ve 32 olumluya karşı 2 olumsuz (Rusya Federasyonu ve Eritre) oyla “Rus İşgalinin İnsani Boyuttaki Sonuçlarının Araştırması Amacıyla Uluslararası Bağımsız Araştırma Komisyonu” kurulması kararlaştırılmıştır (4 Mart 2022). Çin Halk Cumhuriyeti, Ermenistan gibi Rusya Federasyonuna müzahir ülkeler bile oylamada çekimser kalmışlardır!

ç) Avrupa Parlâmentosu

Avrupa Parlâmentosu da Rusya’ya işgali sonlandırması, askerî faaliyetlerini durdurması çağrısında bulunmuştur (1 Mart 2022), (637 olumlu, 13 olumsuz ve 26 çekimser oyla). Kararda Rus güçlerin ülkeye girişi güçlü ve açık şekilde “Rus İşgali” olarak tanımlanmıştır.

d) BM Genel Kurulu

BM Güvenlik Konseyinde Ukrayna konulu bir karar alınmasının önündeki Rus vetosunun aşılamaması üzerine bu kez “Barış İçin Birlik/Unite for Peace” olarak tanımlanan ancak çok fazla da kullanılmayan bir usul çerçevesinde BM Genel Kurulu acil bir toplantı yapmıştır (2 Mart 2002). BM Genel Kurulu yaptırımı olmayan, sadece tavsiyelerde bulunabilen Kararında (141 olumlu, Sırbistan dâhil, 5 olumsuz, Rusya Federasyonu, Eritre, K. Kore, Suriye, Belarus ve 35 çekimser) Rus saldırganlığını ve Rus güçlerinin sivil yerleşim yerlerine (hastane, okul vb.) saldırıları, sivillerin hedef alınmasını vb. kınamış, Rusya’ya güç kullanımını hemen durdurma ve Ukrayna’nın tanınmış sınırlarından geri çekilme çağrısında bulunmuş, durumdan kaygı duyulduğunu belirtmiş, ayrıca çatışmanın küresel ölçekte gıda güvensizliğini artırma potansiyeline de dikkat çekmiştir. (Ülkemiz makamlarının bilgisine!)

e) Avrupa Konseyi

Avrupa Konseyi Rusya’yı üyelikten çıkarmamakla birlikte iki temel Avrupa Konseyi organındaki temsil hakkını askıya almıştır (25 Şubat 2022). Bunlar Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi ve Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisidir. Konunun Türkiye bakımından dikkat çekici yönü oylamada Türkiye’nin çekimser oy kullanmasıdır. Türkiye’nin Avrupa Konseyindeki oylamada sergilediği bu tutum ileride Türkiye-Ukrayna ilişkileri bağlamında (gerektiğinde) hatırlatılmak üzere Ukrayna tarafından şüphesiz not edilmiştir.

Rusya son olarak (10 Mart 2022) (muhtemelen md. 7 ve 8 usulüyle Konseyden ihraç edilme riskine karşı ön alarak) yaptığı bir açıklamayla Konseyin bazı NATO/AB üyelerinin çabalarıyla uluslararası hukuk yerine Batı üstünlüğüne dayalı bir foruma dönüştürülmeye çalışıldığını, bu kampanyada Rusya’nın yerinin olmadığını belirtmiştir. Bu açıklamanın Rusya’nın Avrupa Konseyinden topyekûn ayrılma anlamına mı geldiği yakında görülecektir.

f) Uluslararası Adalet Divanı

Ukrayna, Rusya işgalinin sonlandırılması için geçici önlemler (Rusya’ya savaşı durdurması çağrısı gibi) alınması talebiyle Uluslararası Adalet Divanına başvurmuştur (26 Şubat 2022). Ukrayna başvurusunda Rusya’nın 1948 BM Soykırım Sözleşmesini ihlal ettiğini savunmuştur. Tarafların dinleneceği duruşma 7 Mart 2022 günü başlamış, ancak güya “Ukrayna’nın Donbas’da soykırım uyguladığını” ileri sürerek işgali başlatan Rusya bu duruşmayı boykot etmiş, temsilci göndermemiş ve katılmamıştır!

Bilindiği üzere, Adalet Divanının esas görevi, devletlerce getirilen uyuşmazlıkları çözmek, BM Genel Kurulu, Güvenlik Konseyi ve diğer bazı BM kuruluşlarının talep ettiği konularda tavsiye görüşü hazırlamaktır. (BM üyesi olarak Uluslararası Adalet Divanının doğal üyesi olan Türkiye, Divanın zorunlu yargı yetkisini ise kabul etmemiştir.)

g) Uluslararası Ceza Mahkemesi

Uluslararası Ceza Mahkemesine 39 devletin Ukrayna’nın işgali ve sonuçları hakkında bir başvurusu da olmuştur (2 Mart 2022). Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcısı Kerim Han bu konudaki açıklamasında, başvuruyu süratle araştırmaya başlama kararı aldığını, zira savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar işlendiği yönünde yeterli bir temel bulunduğunu düşündüğünü belirtmiştir.

Temmuz 2002’de kurulan Lahey’de yerleşik Uluslararası Ceza Mahkemesi soykırım, savaş ve insanlığa karşı suçları yargılamakta ve cezalandırmaktadır. Bu amaçla kurulmuş ilk uluslararası mahkemedir. (Türkiye Uluslararası Ceza Mahkemesini kuran Roma Statüsüne taraf değildir.)

Uluslararası Adalet Divanı ve Uluslararası Ceza Mahkemesi süreçlerinin nasıl gelişeceği tabiatıyla önümüzdeki dönemde görülecektir. Sonuçları ne olursa olsun, bazı savaş suçlularının aradan uzun yıllar geçse bile yargılanıp hapis cezaları aldığını biliyoruz. Bu tür durumlar ilgili ülkenin, hele bir de küresel bir aktörse (Rusya gibi) prestijini ve kendisine duyulan güveni de sarsmaktadır.

Öte yandan, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bağlamında benzeri kararlar Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (2 Mart 2022) gibi diğer kuruluşlarda da alınmaya devam etmektedir.

Savaş ne zaman ve ne şekilde sonuçlanırsa sonuçlansın ve diplomasi masasına ne zaman oturulursa oturulsun artık uluslararası sistem çok büyük bir sarsıntı ile karşıya karşıyadır. Radikal bir Soğuk Savaşa doğru evrilebileceğinin işaretleri de yeterince mevcuttur.

Sonuç olarak, Ukrayna’nın işgaliyle başlayan bu yeni dönem büyük güvenlik endişelerini, uluslararası sisteme yönelik ciddi güvensizliği de beraberinde getirmektedir. Bu değişim ve dönüşümün rüzgârları (belki de fırtınaları!) bugünden başlayarak yaşanacaktır. Yeni ‘Berlin duvarları’ da doğabilecektir. Artık dünya sistemi bugünkü mevcut sistem içerisinde yürüyemez. Görüşlerimizi ifade ederken bu tür küresel değişimlerin kısa vadede gerçekleşemeyeceğini, bilhassa Rusya gibi bir küresel gücün baş aktörü olduğu kaosun sonuçlarının görülmesinin yıllar değil on yılları bulabileceğini de bilmekteyiz. Ancak her hâlükârda bu süreç başlamıştır ve bunun üzerinde düşünülmesi, etki ve sonuçlarının, bilhassa Türkiye’nin yeni dünya düzeninde yerinin ne olacağı gibi konuların değerlendirilmesi stratejik önemdedir.