ADDİS’TE SON DURUM

Ensar Küçükaltan –

Tigray’dan gelen isyancılar güneye, Addis Ababa’ya doğru ilerlemeye devam ederken, Etiyopya’nın genişleyen iç savaşının sınırları aşıp komşu ülkeleri de içine almasından korkuluyor.

ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Afrika’ya yapacağı ilk ziyaretten önce, bir barış anlaşmasına varılmadığı taktirde Etiyopya’nın “patlama” riski altında olduğu ve bunun hem Etiyopya halkı hem de komşu ülkelerin halkları için feci sonuçları olacağı konusunda uyarıda bulunmuştu. Nijerya’nın Abuja kentinde CNN’e konuşan Blinken, “Çatışmanın durması ve konuşmanın başlaması zorunludur” dedi ve insani yardımın sağlanması için uzun vadeli ateşkes çağrısını yineledi. Aynı konuşmada, Abiy Ahmed’i ülkenin lideri olarak tarafları bir araya getirme ve sorunu çözme sorumluluğunu alması gereken kişi olarak gösterdi (Busari & Picheta, 2021).

Tigray’ın yerel bir sorun olarak kalmayacağını daha önceki yazılarda ifade etmiştik. Nitekim Ugandalı General Muhoozi Kainerugaba’nın Tigray kuvvetlerine verdiği destekten sonra Kenya Başkanı Uhuru Kenyatta’nın Abiy Ahmed’e yaptığı ziyaret ve ikilinin samimi görüşmesi bölgeye verilen bir mesaj niteliği taşıyordu. Bunlar olurken insani krizin de artarak devam ettiğini eklemek gerekir. Milyonlarca kişi Tigray, Amhara ve Afar eyaletlerindeki çatışmalar nedeniyle ülke içinde yerinden edildi. Bölge liderleri, Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF, Tigray People’s Liberation Front) ve müttefiki Oromo Liberation’ın uluslararası sınırları aşması ihtimalinden rahatsızlık duyuyorlar. Bir yıldır süren çatışmaların daha büyük ölçekte kanlı savaşları tetiklemesi ihtimali kaygıları artırıyor.

Analist Moges Zewdu, TPLF’in başkenti alması durumunda, etnik milliyetçiliklerin körüklendiği ve tüm ülkeyi içine alan bir “savaş lortluğu” sistemine gidileceğini iddia ediyor. Zewdu, “TPLF’nin başkenti ele geçirmede ve hükûmeti devirmede başarılı olduğunu varsayarsak, Somali gibi, farklı savaş ağalarının farklı bölgeleri yönettiği ve ayrılıkçı cumhuriyetlerin ortaya çıktığı bir durum öngörüyorum” diye ekliyor (Harter, 2021).

ABD’nin Afrika Boynuzu özel elçisi Jeffrey Feltman da Nisan ayında Foreign Policy dergisine verdiği röportajda aynı konuya değinerek, “Etiyopya’daki gerilimler Tigray’i aşan yaygın bir iç çatışmayla sonuçlanırsa, Suriye onun yanında çocuk oyuncağı gibi kalacak” demişti (Gramer, 2021). Feltman’ın bu sözleri söylediği andan itibaren isyancılar Amhara eyaletinin derinliklerine indiler ve Başbakan Abiy Ahmed’i devirmek niyetinde olan diğer sekiz etnik temelli militan grupla ittifak kurduklarını duyurdular. Federal güçler ve müttefik milislerin sert direnişiyle karşılaşmalarına rağmen, son haftalarda Dessie, Kemise ve Komblocha kasabalarını ele geçirdikten sonra Addis Ababa’ya yaklaşık 290 km uzaklıktaki Ataye’nin kontrolünü de ele geçirdiklerini iddia ettiler.

Çatışmanın bu şekilde genişlemesi bölge için sıkıntılı bir süreci beraberinde getiriyor. Tigray’lı mültecilerin akını altında olan Sudan’ın zaten karmaşık olan siyasi süreci daha büyük çıkmazlara sürüklenirken, Mogadişu sokaklarında Etiyopya’nın sonunun ne olacağı üzerine tartışmalar yapılıyor.

Mısır, Etiyopya’nın barajını defalarca havaya uçurmakla tehdit etmişti. Hiçbir zaman Tigray karşıtı veya Tigray yanlısı duygulara açıkça destek vermemiş olsa da devlet yanlısı medya ve askeriye yanlısı sosyal medya hesapları incelendiğinde, TPLF ilerlemelerinin desteklendiği görülüyor. Örneğin devlet yanlısı medya figürü Nashaat El Deehy, Etiyopya’da Başbakan Abiy Ahmed ve hükümetine karşı protestoları Arap Baharına atıfta bulunarak “Habeş [Habeş] Baharı” olarak nitelendirdi (Sorour, 2021). Cibuti ise gergin şekilde karışıklığı izlemeye devam ediyor. İsyancılar, limanı Addis Ababa’ya bağlayan yolu defalarca kesmeye çalıştılar.

Meselenin önemli taraflarından biri de kuşkusuz Eritre. Daha önce Etiyopya ile yaşanan sorunlar tamamen rafa kaldırılırken iki ülke uluslararası alanda da ortak bir söylemin parçası haline geldiler. Etiyopya ile Eritre arasındaki diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasından kısa bir süre sonra aynı tarafta mücadele verir duruma gelmesi önemli. Tigray savaşının nasıl sonuçlanacağını tahmin etmek hâlâ zor ancak Eritre’nin çatışmayı sona erdirme çabalarının merkezinde yer alması kesin gözüküyor. Diğer yandan pek çok meseledeki etkisizliği ile eleştirilen Afrika Birliği, elçisi Olusegun Obasanjo vasıtasıyla ateşkes müzakerelerini başlatmak için Addis Ababa ve Mekelle arasında iletişime devam ediyor. Obasanjo BM Güvenlik Konseyine barış için küçük bir fırsat penceresi olduğunu söyledi ancak hem TPLF hem de federal hükümet müzakereleri alenen dışlamaya devam ediyor (Lederer, 2021).

Son haftalarda, Etiyopya’ya Birleşik Arap Emirlikleri ve başka ülkelerden muhtemelen silah taşıyan kargo uçaklarının geldiğine dair raporların yanı sıra, hükümetin Ağustos ayında Türkiye ile askeri ve mali bir işbirliği anlaşması imzaladıktan sonra Türk dronlarını kullandığına dair spekülasyonlar da vardı (Harter, 2021).

İki tarafın da barış masasına oturmadan önce elde edilebilecek tüm avantajları kazanma stratejisi güttüğünü söylemek mümkün. Daha önceki örneklerde hatırlayacağımız gibi, çatışma ortamlarının bitişi genellikle tarafların tüm kozlarını ortaya koymasından ve eğer silahlı çatışma varsa, gidilecek son noktaya kadar ilerlenmesinden sonra olmaktadır. Bu ilerleme daha kanlı bir hale dönme riskini taşıyor. Pek çok ülkenin, vatandaşlarına bölgeden ayrılma çağrısı yapması da işlerin daha fazla karışacağını gösteren bir diğer etken. Ayrıca tüm bunların yanında Tigray’deki savaş, IŞİD gibi örgütlerin bölgedeki varlığını güvence altına alması için açık bir kapı sağlayabilir ve onlara Sudan’a ve ardından Mısır’a yayılma fırsatı verebilir.

Kaynaklar

Busari, S., & Picheta, R. (2021, Kasım 19). Blinken warns war-torn Ethiopia is on ‘path to destruction,’ calls on Abiy to step up to end conflict. CNN: https://edition.cnn.com/2021/11/19/africa/antony-blinken-interview-ethiopia-nigeria-abuja-intl/index.html adresinden alındı

Gramer, R. (2021, Nisan 26). U.S. Africa Envoy: Ethiopia Crisis Could Make Syria Look Like ‘Child’s Play’. Foreign Policy: https://foreignpolicy.com/2021/04/26/u-s-africa-envoy-ethiopia-crisis-tigray-jeffrey-feltman-biden-diplomacy-horn-of-africa/ adresinden alındı

Harter, F. (2021, Kasım18 18). Ethiopia – Tigray: Fears grow of ‘descent into warlordism’ if TPLF takes Addis. The Africa Report: https://www.theafricareport.com/148072/ethiopia-tigray-fears-grow-of-descent-into-warlordism-if-tplf-takes-addis/ adresinden alındı

Lederer, E. M. (2021, Kasım 9). AU envoy sees short `window of opportunity’ on Ethiopia war. AP News: https://apnews.com/article/africa-united-nations-ethiopia-addis-ababa-african-union-604d1857116a12ff30e3c8778171bc39 adresinden alındı

Sorour, A. (2021, Kasım 5). Ethiopia – Tigray: What does Egypt stand to gain or lose from the one-year war? The Africa Report: https://www.theafricareport.com/143814/ethiopia-tigray-what-does-egypt-stand-to-gain-or-lose-from-the-one-year-war/ adresinden alındı